Prawnik wyjaśnia: Uprowadzenie dziecka za granicę. Konwencja haska (1)

W ostatnich latach mamy do czynienia ze szczególnie natężonym transgranicznym migrowaniem osób, w szczególności w celach zarobkowych. Ludzie, którzy wyjeżdżają w celu poszukiwania pracy za granicę, po kilku latach z reguły decydują się na osiedlenie na stałe w danych państwie i równie często zakładają rodziny za granicą, bądź ściągają swoich bliskich. Problemy z reguły powstają w momencie, gdy pożycie małżeńskie lub relacje rodzinne ulegają pogorszeniu. Coraz częściej słyszy się o tym, że jeden z rodziców zabiera wspólne dziecko i wyjeżdża do kraju swojego pochodzenia. Mamy wtedy do czynienia z tzw. „porwaniem rodzicielskim”, a więc z uprowadzeniem dziecka z terytorium kraju jego pobytu na terytorium innego kraju.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

Takie sytuacje regulowane są przez prawo międzynarodowe, w szczególności Konwencję dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z dnia 25 września 1995 r.) zwaną dalej „Konwencją haską” lub „Konwencją”. Stroną tej Konwencji jest również Polska. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał ją w dniu 6 lipca 1992 r. Konwencja została stworzona w przekonaniu, że interes dziecka ma podstawowe znaczenie we wszystkich sprawach dotyczących opieki nad nim. Państwa-sygnatariusze pragnąc chronić dziecko na płaszczyźnie międzynarodowej przed szkodliwymi skutkami, wynikającymi z bezprawnego uprowadzenia go lub zatrzymania i pragnąc ustalić zasady postępowania w celu zagwarantowania niezwłocznego powrotu dziecka do państwa jego stałego pobytu oraz pragnąc zapewnić ochronę prawa do odwiedzin, postanowiły zawrzeć w tym celu Konwencję i zgodziły się na jej postanowienia. Przedmiotem Konwencji jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z umawiających się państw oraz zapewnienie poszanowania praw do opieki i odwiedzin określonych przez ustawodawstwo jednego umawiającego się państwa w innych umawiających się państwach.

Zgodnie z art. 3 Konwencji haskiej uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz jeżeli w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.

Prawo do opieki, o którym mowa może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa. Konwencję stosuje się do każdego dziecka, które miało miejsce stałego pobytu w umawiającym się państwie bezpośrednio przed naruszeniem praw do opieki lub odwiedzin. Konwencja natomiast przestaje obowiązywać, kiedy dziecko osiąga wiek 16 lat. W celu realizacji zapisów Konwencji haskiej każde z umawiających się państw ma obowiązek wyznaczyć organ centralny w celu realizacji obowiązków wynikających dla niego z Konwencji. Organy centralne umawiających się państw powinny bezpośrednio lub przy pomocy jakiegokolwiek pośrednictwa podejmować wszelkie odpowiednie środki w celu ustalenia miejsca przebywania dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego, zapobieżenia dalszemu zagrożeniu dla dziecka lub dalszym szkodom dla zainteresowanych stron przez podjęcie lub spowodowanie podjęcia środków tymczasowych, zapewnienia dobrowolnego wydania dziecka lub doprowadzenia do polubownego rozwiązania sporu, jeżeli okaże się to potrzebne - wymiany informacji dotyczących sytuacji społecznej dziecka, przekazywania informacji o charakterze ogólnym dotyczących przepisów ustawodawstwa ich państwa, odnoszących się do stosowania Konwencji, wszczęcia lub ułatwienia wszczęcia postępowania sądowego lub administracyjnego w celu uzyskania powrotu dziecka, a w stosownych wypadkach - ustalenia lub skutecznego wykonywania prawa do odwiedzin, przyznania lub ułatwienia, w stosownych wypadkach, pomocy sądowej i prawnej, łącznie z udziałem adwokata i doradcy prawnego, podjęcia niezbędnych działań administracyjnych, jakie mogą być konieczne i pożądane do zapewnienia bezpiecznego powrotu dziecka, wzajemnego informowania się na temat funkcjonowania Konwencji oraz, tak dalece jak to jest możliwe, usuwania wszelkich przeszkód powstałych przy jej stosowaniu. Zgodnie z art. 8 Konwencji haskiej jakakolwiek osoba, instytucja lub inna organizacja utrzymująca, że dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane z naruszeniem prawa do opieki, może zwrócić się bądź do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka, bądź organu centralnego każdego innego umawiającego się państwa o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka. Wniosek powinien zawierać informacje dotyczące tożsamości wnioskodawcy, dziecka oraz osoby, co do której istnieje domniemanie, że uprowadziła lub zatrzymała dziecko, datę urodzenia dziecka, jeśli jest to możliwe do ustalenia, podstawy, na które powołuje się wnioskodawca, żądając powrotu dziecka, wszelkie dostępne informacje dotyczące miejsca przebywania dziecka oraz tożsamości osoby, co do której istnieje domniemanie, że dziecko z nią przebywa.

Jeżeli organ centralny, który otrzymał wyżej opisany wniosek, ma podstawy, by sądzić, że dziecko przebywa w innym umawiającym się państwie, przekazuje bezpośrednio i niezwłocznie ten wniosek do organu centralnego tego umawiającego się państwa. Organ centralny państwa, w którym znajduje się dziecko, podejmuje lub powoduje podjęcie wszelkich stosownych środków w celu zapewnienia jego dobrowolnego wydania.

Władze sądowe lub administracyjne każdego Umawiającego się Państwa powinny podejmować niezwłoczne działania w celu powrotu dziecka. Jeżeli dana władza sądowa lub administracyjna nie podejmie decyzji w ciągu sześciu tygodni od daty wpłynięcia wniosku, wnioskodawca lub organ centralny państwa wezwanego, z własnej inicjatywy lub na wniosek organu centralnego państwa wzywającego, może żądać przedstawienia powodów zwłoki. Jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane, a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej umawiającego się państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie dziecka.

Bez względu jednak na powyższe władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego nie jest obowiązana zarządzić wydanie dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że: osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie, lub istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia.