Prawnik wyjaśnia: Jak prawidłowo przeprowadzić dowód z zeznań świadków

Dowód z zeznań świadków jest bardzo powszechny zarówno w procesach cywilnych jak i w postępowaniach karnych. Jego omawianie zaczniemy od postępowań karnych. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. Podobnie fakty znane sądowi, bądź organom ścigania z urzędu również nie wymagają przeprowadzania dowodów. Jak złożyć prawidłowo wniosek dowodowy? We wniosku dowodowym należy podać oznaczenie dowodu oraz okoliczności, które mają być udowodnione.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

Można określić również sposób przeprowadzenia dowodu. Wniosek dowodowy może zmierzać również do wykrycia lub oceny właściwego dowodu. Oddala się wniosek dowodowy jeżeli przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne, okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy, dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności, dowodu nie da się przeprowadzić, wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. Nie można natomiast oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności.

Przechodząc do dowodu z zeznań świadka należy wskazać, że osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.

Niedopuszczalne jest wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej, stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem. Osoby przesłuchiwane mogą być konfrontowane w celu wyjaśnienia sprzeczności.

W procesach cywilnych strona powołująca się na dowód ze świadków obowiązana jest dokładnie oznaczyć fakty, które mają być zeznaniami poszczególnych świadków stwierdzone, i wskazać świadków, tak by wezwanie ich do sądu było możliwe. Kolejność przesłuchania świadków oznacza przewodniczący składu sędziowskiego. Świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Przed przesłuchaniem świadka uprzedza się go o prawie odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Jeżeli świadek ma składać zeznania, przewodniczący odbiera od niego przyrzeczenie, po pouczeniu go o znaczeniu tego aktu. Brzmienie przyrzeczenia jest następujące: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”. Świadek składa przyrzeczenie, powtarzając za sędzią lub odczytując na głos tekst przyrzeczenia, przy czym wszyscy - z wyjątkiem sędziów - stoją. Świadek składa zeznanie ustnie, zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania.

Składanie fałszywych zeznań jest przestępstwem. Zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu karnego, kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie. Pomimo tak surowej kary grożącej za składanie fałszywych zeznań, osoby przesłuchiwane w charakterze świadków notorycznie kłamią zarówno w procesach cywilnych jak i (o zgrozo) w postępowaniach karnych. Być może zjawisko to spowodowane jest poczuciem bezkarności świadków, bowiem przestępstwo składania fałszywych zeznań trudno jest udowodnić. Jednakże nagminność składania fałszywych zeznań powinna prowadzić do wielkiej ostrożności sądów i organów ścigania w ocenie dowodu w postaci zeznań świadków.

Dokonaniu prawidłowej (określanej przez przepisy prawa jako swobodnej) oceny dowodu z zeznań świadków powinno służyć ścisłe przestrzeganie procedury przeprowadzania tych dowodów. Przede wszystkim sądy powinny dokładać starań aby świadkowie już przesłuchani nie komunikowali się ze świadkami jeszcze nie przesłuchanymi. W tym celu wszyscy świadkowie powinni być wzywani na jeden termin rozprawy. Świadkowie już przesłuchani powinni być przez przewodniczącego składu sędziowskiego zatrzymywani na sali rozpraw, tak aby nie komunikowali się ze świadkami, którzy czekają na swoją kolej na korytarzu sądowym.

Niestety w sądach bardzo często można zauważyć brak przestrzegania tych podstawowych zasad. Kolejną bardzo ważną zasadą, której niestety nie uregulowano wprost w Kodeksie postępowania karnego, jest zasada polegająca na tym, że świadkowi rozpoczynając przesłuchanie umożliwia się swobodną wypowiedź, a następnie zadaje mu się pytania. Dopiero po umożliwieniu zadania pytań świadkowi należy mu odczytać poprzednio złożone przez niego zeznania. W przeciwnym razie nie można dotrzeć do tak zwanej prawdy materialnej, a więc tego, co rzeczywiście widział lub słyszał świadek. Nie przestrzegając tej zasady powodujemy, że zeznanie świadka staje się nieprzydatne w postępowaniu, bowiem świadek słysząc poprzednio złożone własne zeznania z pewnością je podtrzyma, co więcej zezna, że składając poprzednie zeznania lepiej pamiętał opisywane zdarzenie, a więc ewentualne rozbieżności w zeznaniach złożonych przed sądem wynikają z braków w pamięci na skutek upływu czasu.

Takie wadliwe przeprowadzanie dowodu z zeznań świadka prowadzi do uniemożliwienia wykrycia fałszywych zeznań i prawidłowej oceny tego dowodu. Nie przestrzegając zasad przeprowadzania dowodów z zeznań świadków można doprowadzić do skazania niewinnej osoby, która nie jest w stanie wykazać swojej niewinności. Dowód w postaci zeznań świadków jest więc potężnym orężem organów ścigania oraz sądów, które może okazać się przysłowiowym gwoździem do trumny oskarżonego. Takie postępowanie otwiera drogę do bezkarnego składania przez świadków fałszywych zeznań i niejako wręcz zachęca ich do łamania prawa.