Prawnik wyjaśnia: Popełnienie przestępstwa a naprawienie szkody

W przypadku skazania za popełnienie przestępstwa, z którym wiąże się wyrządzenie określonemu podmiotowi szkody majątkowej, sąd ma prawo orzec obowiązek jej naprawienia poprzez zasądzenie na rzecz tego pokrzywdzonego podmiotu określonej kwoty pieniężnej. Sąd z urzędu ma więc uprawnienie do orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, ale jednocześnie nie ma takiego obowiązku. Natomiast w przypadku, gdy sam pokrzywdzony złoży wniosek o orzeczenie takiego obowiązku od oskarżonego na jego rzecz, sąd nie ma innego wyjścia, jak taki obowiązek orzec. Nie musi to jednak nastąpić w kwocie, której domaga się pokrzywdzony. Kodeks karny stanowi, że na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej sąd orzeka stosując przepisy prawa cywilnego obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części wyrządzonej przestępstwem. Jeżeli określenie przez sąd wysokości obowiązku naprawienia szkody napotyka problemy, sąd ma możliwość zamiast tego obowiązku orzec nawiązkę. Takie świadczenie może zostać orzeczone w wysokości do 200.000 zł. Może zostać orzeczone na rzecz pokrzywdzonego lub w razie jego śmierci powstałej w wyniku popełnionego przez oskarżonego przestępstwa, także na rzecz osoby najbliższej pokrzywdzonemu, której sytuacja wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu.

Sąd Najwyższy wskazuje, że środek kompensacyjny jakim jest obowiązek naprawienia szkody zawsze związany jest z wielkością istniejącej szkody, a więc musi odzwierciedlać jej rozmiar. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której kwota rekompensaty nie odpowiada wielkości ustalonej szkody (wyrok SN z dnia 5 października 2023 r., III KK 391/23).

Oprócz obowiązku naprawienia szkody sąd skazując za popełnienie przestępstwa na czyjąś szkodę może orzec także obowiązek zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie to świadczenie pieniężne, którego celem jest zrekompensowanie doznanej krzywdy. Zgodnie z definicją zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN „krzywda” oznacza szkodę moralną, fizyczną lub materialną wyrządzoną komuś niezasłużenie. Podobnie jak obowiązek naprawienia szkody tak i zadośćuczynienie sąd może zasądzić z urzędu, a w przypadku złożenia takiego wniosku przez pokrzywdzonego, sąd ma obowiązek orzeczenia w tym przedmiocie. Wśród kryteriów, które należy brać pod uwagę przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, nie można dopatrywać się okoliczności związanych z możliwościami zarobkowymi oskarżonego i jego stanem majątkowym, bowiem okoliczności te nie wpływają na rozmiar wyrządzonej krzywdy ani na stopień winy sprawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2023 r., II AKa 422/22).

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 grudnia 2021 r., II AKa 142/21 wskazał, że ustalenie wysokości zadośćuczynienia należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Powinno obejmować wszelką niematerialną krzywdę, wyrządzoną bezprawnie, a zatem niezasłużenie, poszkodowanemu. Na krzywdę składa się cierpienie, ból fizyczny, poczucie nieszczęścia, lęk, czy w końcu dyskomfort psychiczny wynikający z pogorszenia jakości życia, ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu, ale także pozbawienia możliwości odczuwania przyjemności, realizowania zainteresowań. Kwota pieniężna przyznana w ramach zadośćuczynienia powinna w pełni lub w stopniu możliwym zrekompensować wyrządzoną poszkodowanemu krzywdę. Choć przepisy prawa cywilnego nie wskazują wysokości zadośćuczynienia, to nie można redukować - marginalizować tej formy naprawienia szkody, bowiem z perspektywy poszkodowanego jest to istotny, a niekiedy zasadniczy, środek kompensacji jego krzywdy. Odpowiednie zadośćuczynienie powinno zatem obejmować rodzaj, czas i natężenie cierpień poszkodowanego przy uwzględnieniu indywidualnych okoliczności sprawy.

Zobacz też: