Prawnik wyjaśnia: Własność mieszkania jednego z małżonków a prawo drugiego do zamieszkiwania w nim

Zdarzają się sytuacje, gdy jeden z małżonków jest właścicielem mieszkania lub domu przed wstąpieniem w związek małżeński. W takiej sytuacji po zawarciu związku małżeńskiego własność tego składnika majątkowego nadal przynależy do majątku osobistego tego małżonka. Drugi małżonek nie nabywa prawa własności takiego składnika poprzez samo zawarcie małżeństwa. Czy to oznacza, że nie ma żadnych praw do tej nieruchomości?

Zgodnie z art. 281 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego. Przepis ten obowiązuje od dnia 20 stycznia 2005 r. jednakże w okresie wcześniejszym takie samo uprawnienie małżonka wywodzone było z art. 23 i art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Powyższe oznacza, że małżonek, który nie jest właścicielem mieszkania ma prawo w nim mieszkać i używać znajdujących się w nim urządzeń. Rozwiązanie takie ma na celu ochronę małżonka, który pozostając w związku małżeńskim nie ma uprawnień do mieszkania, które przysługują drugiemu małżonkowi, wówczas gdy mieszkanie ma służyć obojgu małżonkom i założonej przez nich rodzinie do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Za opisywaną regulacją przemawiają argumenty odwołujące się do konieczności ochrony więzi istniejących pomiędzy małżonkami. Małżonkowie są bowiem zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Wypełnienie tych obowiązków jest ułatwione, gdy małżonkowie zamieszkują wspólnie. Koncepcja przyjęta w prawie polskim jest odzwierciedleniem rozwiązań przyjętych w innych systemach prawnych np. w prawie francuskim czy niemieckim.

Należy pamiętać, że art. 281 nie znajduje zastosowania do stosunków pozamałżeńskich (np. konkubinatu). Osoby pozostające w takich związkach nie chcą korzystać z dobrodziejstw prawnych, które daje im małżeństwo, lecz zarazem nie powinny być obciążone obowiązkami, jakie łączą się z faktem pozostawania w związku małżeńskim. Prawo do wspólnego korzystania z mieszkania może w wypadku takich osób wynikać jedynie ze stosunków o charakterze umownym (np. umowy).

Czy jednak takie uprawnienie do korzystania z mieszkania i jego urządzeń jest ograniczone jakimś terminem?

Prawo małżonka do korzystania z mieszkania i jego urządzeń obowiązuje od daty zawarcia małżeństwa i to bez względu na ustrój majątkowy, jaki występuje pomiędzy małżonkami. Małżonek, który nie jest właścicielem mieszkania traci jednak uprawnienie do korzystania z niego w trzech przypadkach. Po pierwsze wtedy, gdy stosunek małżeństwa ustanie na skutek śmierci małżonka. Po drugie w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód, a po trzecie w przypadku orzeczenia separacji pomiędzy małżonkami. Uprawnienie to wygaśnie również wtedy, gdy małżonek w sposób trwały zaprzestanie korzystania z mieszkania w celu zaspokajania potrzeb rodziny. W przepisie tym chodzi o rodzinę w znaczeniu wąskim, tj. obejmującą rodziców i dzieci lub ewentualnie samych małżonków.

W wyrokach rozwiązujących małżeństwo przez rozwód (wyrokach rozwodowych) sąd może przydzielić każdemu z rozwiedzionych małżonków część zajmowanego wspólnie mieszkania do korzystania. Jeżeli jednak małżonkowi, który nie ma prawa do tego mieszkania

sąd przydzielił do korzystania jego część, małżonek ten nie może skutecznie bronić się tym orzeczeniem przed roszczeniem windykacyjnym (o eksmisję). Przepis art. 281 k.r.o. ma charakter bezwzględnie obowiązujący, podobnie jak pozostałe przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków. Niedopuszczalne jest zatem umowne wyłączenie czy też ograniczenie uprawnień przysługujących każdemu małżonkowi na podstawie art. 281 k.r.o. Przepis ten znajduje zastosowanie niezależnie od tego, ile mieszkań należy do jednego małżonka. Jeżeli ma on kilka mieszkań, to drugi z małżonków może z nich korzystać.