Prawnik wyjaśnia: Użycie Środków Przymusu Bezpośredniego

W związku z ostatnimi wydarzeniami, które miały miejsce na terenie Głogowa, a które były i są nadal szeroko komentowane zarówno w mediach lokalnych jak i ogólnopolskich, w dzisiejszym artykule przedstawię zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Policji.

Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji w granicach swych zadań policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno porządkowe. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Zgodnie z art. 15 ustawy Policjanci wykonując czynności, o których mowa powyżej mają prawo m.in. do zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, a także zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. W tym miejscu należy przypomnieć, że osobie zatrzymanej przez Policję przysługują uprawnienia przewidziane w Kodeksie postępowania karnego dla osoby zatrzymanej, a samo zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne. Czynności zatrzymania powinny być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte. Osobę zatrzymaną należy także niezwłocznie poddać - w razie uzasadnionej potrzeby - badaniu lekarskiemu lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej. Na sposób prowadzenia czynności zatrzymania przysługuje zażalenie do właściwego miejscowo prokuratora.

Zgodnie z art. 16 ustawy o Policji w przypadkach określonych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2418), policjanci mogą użyć środków przymusu bezpośredniego lub wykorzystać te środki. Zgodnie z art. 11 tej ostatniej ustawy środków przymusu bezpośredniego można użyć lub wykorzystać je w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego z następujących działań:

• 1) wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem;
• 2) odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;
• 3) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby;
• 4) przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego;
• 5) przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia;
• 6) ochrony porządku lub bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez uprawnionego;
• 7) przeciwdziałania zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej;
• 8) przeciwdziałania niszczeniu mienia;
• 9) zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia;
• 10) ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;
• 11) zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą;
• 12) pokonania biernego oporu;
• 13) pokonania czynnego oporu;
• 14) przeciwdziałania czynnościom zmierzającym do autoagresji.

Zgodnie z ustawą o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej środkami przymusu bezpośredniego są m.in.: siła fizyczna (w postaci technik: transportowych, obrony, ataku, obezwładnienia), kajdanki, pałka służbowa, wodne środki obezwładniające, pociski niepenetracyjne, chemiczne środki obezwładniające (w postaci ręcznych miotaczy substancji obezwładniających, plecakowych miotaczy substancji obezwładniających, granatów łzawiących, innych urządzeń przeznaczonych do miotania środków obezwładniających), przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających.

Zgodnie z art. 14 ustawy siły fizycznej można użyć lub wykorzystać ją w przypadkach opisanych powyżej (art. 11 ustawy). Używając siły fizycznej lub wykorzystując siłę fizyczną, nie zadaje się uderzeń, chyba że uprawniony działa w celu odparcia zamachu na życie lub zdrowie własne lub innych osób albo na mienie lub przeciwdziała ucieczce.

Zgodnie z art. 19 pałki służbowej można użyć lub wykorzystać ją w przypadkach wyegzekwowania wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem, odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby, przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby, przeciwdziałania naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałania bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia, ochrony porządku lub bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez uprawnionego, przeciwdziałania zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej, przeciwdziałania niszczeniu mienia, zapewnienia bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia, ujęcia osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą, zatrzymania osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą, a także pokonania czynnego oporu.

Pałki służbowej używa się do obezwładnienia osoby przez zadanie bólu fizycznego lub do zablokowania kończyn albo wykorzystuje się ją w celu obezwładnienia zwierzęcia. Pałką służbową nie zadaje się uderzeń i pchnięć w głowę, szyję, brzuch i nieumięśnione oraz szczególnie wrażliwe części ciała, z wyjątkiem sytuacji gdy zachodzi konieczność odparcia zamachu stwarzającego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia uprawnionego lub innej osoby.

W ostatnich dniach całą Polskę obiegł obraz funkcjonariusza Policji uderzającego kobietę pałką służbową oraz – jak można zauważyć na upublicznionym nagraniu zdarzenia - ręką w okolice głowy (mogło być to uderzenie lub np. próba zastosowania chwytu obezwładniającego), a następnie powalającego tę kobietę na ziemię. Pytanie, czy ów funkcjonariusz miał prawo użyć w zaistniałej sytuacji tychże środków przymusu bezpośredniego – siły fizycznej oraz pałki służbowej. Odpowiedzieć należy bowiem na pytanie, czy używając pałki służbowej egzekwował jakiekolwiek wymagane prawem zachowanie zgodnie z uprzednio wydanym poleceniem, czy odpierał bezpośredni i bezprawny zamach na czyjekolwiek życie, zdrowie lub wolność, przeciwdziałał czynnościom zmierzającym do tego, czy też przeciwdziałał naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałał niszczeniu mienia, a może pokonywał czynny opór? W przypadku podjęcia decyzji o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego funkcjonariusz ma obowiązek wybrać ten najmniej szkodliwy, a jednocześnie proporcjonalny do stopnia zagrożenia.

Należy również zbadać, czy funkcjonariusz używając wobec kobiety siły fizycznej zadał jej uderzenie ręką, a jeżeli tak - czy działał w tym momencie w celu odparcia zamachu na życie lub zdrowie własne lub innych osób albo na mienie lub przeciwdziałał ucieczce. Jeżeli nie, uczynił to wbrew ustawie, a więc bezprawnie.

Na samym końcu wypada wspomnieć, że zgodnie z art. 1 i 1a ustawy o Policji tworzy się jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego, a do podstawowych zadań Policji należy m.in. ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra. Obserwując interwencję z dnia 11 kwietnia 2021 r. można powziąć wątpliwości, czy jako społeczeństwo czujemy się bezpiecznie mając w kraju taką właśnie umundurowaną i uzbrojoną formację, która – przynajmniej w założeniach ustawodawcy – ma służyć społeczeństwu. Z pewnością wyraźnie dostrzegalne polityczne przyzwolenie na tego typu zachowania służb mundurowych powinny napawać nas niepokojem.

Zobacz również: Porady prawne - To może wam się przydać! Wielkie archiwum porad prawnika