Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Prawnik wyjaśnia: Udostępnianie akt i protokołów w trakcie postępowania przygotowawczego

Kamil Gross
Kacper Chudzik
Porad naszym czytelnikom udziela adwokat Kamil Gross z kancelarii adwokackiej na Starym Mieście w Głogowie.

W tym artykule poruszę kwestię związaną z udostępnianiem osobom podejrzanym oraz ich obrońcom akt postępowania przygotowawczego. Obserwuję bowiem niepokojącą praktykę funkcjonariuszy Policji oraz innych organów ścigania, którzy nie znając najwyraźniej przepisów procedury karnej (Kodeksu postępowania karnego) odmawiają podejrzanym lub ich obrońcom wglądu do akt sprawy. Funkcjonariusze z reguły odmawiają np. utrwanienia przy użyciu aparatu fotograficznego protokołu czynności takich jak np. przedstawienie zarzutów i złożenie wyjaśnień przez podejrzanego. Obrońca zna przysługujące jemu oraz podejrzanemu prawa i poradzi sobie z takim „opornym” funkcjonariuszem. Gorzej jednak, jeżeli podejrzany nie jest reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego. Wtedy dowiadując się od funkcjonariusza, że nie ma takiego prawa, po prostu rezygnuje. To błąd.

Zgodnie z art. 157 § 3 Kodeksu postępowania karnego (dalej „k.p.k.”) nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub sporządzonego z jej udziałem. Jeżeli więc strona (np. podejrzany) uczestniczyła w przesłuchaniu, to ma prawo żądać sporządzenia odpisu protokołu takiej czynności. Z reguły utrwalenia protokołu dokonuje się za pomocą aparatu fotograficznego zamontowanego np. w telefonie komórkowym. Jest to rozwiązanie najprostsze i najszybsze, a także odciążające organy ścigania od konieczności sporządzania odpisów takich dokumentów. Z powyższego przepisu wynika w sposób jasny, że organ ścigania nie może odmówić podejrzanemu lub jego obrońcy zezwolenia na wykonanie zdjęcia protokołu. Skoro organ nie może tego odmówić, to zbędnym jest występowanie w jakiejkolwiek formie o taką zgodę. Oznacza to, że podejrzany lub jego obrońca (oraz każda inna strona postępowania) ma prawo, nie pytając wcześniej o zgodę, zrobić zdjęcie dokumentu obejmującego czynność procesową, w której brała udział, albo miała prawo wziąć udział.

Na etapie sądowym zasadą jest, o czym stanowi art. 156 k.p.k., że stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta sprawy sądowej oraz daje możność sporządzenia z nich odpisów lub kopii. Za zgodą prezesa sądu akta te mogą być udostępnione również innym osobom. Informacje o aktach sprawy mogą być udostępnione także za pomocą systemu teleinformatycznego, jeżeli względy techniczne nie stoją temu na przeszkodzie. Na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy wydaje się odpłatnie kopie dokumentów z akt sprawy. Kopie takie wydaje się odpłatnie, na wniosek, również innym stronom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym. Zarządzenie w przedmiocie wniosku może wydać również referendarz sądowy. Od kopii wykonanej samodzielnie nie pobiera się opłaty. Uwierzytelnionych odpisów kopii nie wydaje się jedynie wtedy, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Wracając jednak do postępowania przygotowawczego, jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie. Prawo to przysługuje stronom także po zakończeniu postępowania przygotowawczego. W przedmiocie udostępnienia akt, sporządzenia odpisów lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów lub kopii prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje zarządzenie. W wypadku odmowy udostępnienia akt pokrzywdzonemu na jego wniosek należy poinformować go o możliwości udostępnienia mu akt w późniejszym terminie. Z chwilą powiadomienia podejrzanego lub obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego pokrzywdzonemu,

jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu nie można odmówić udostępnienia akt, umożliwienia sporządzania odpisów lub kopii oraz wydania odpisów lub kopii. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej.

Bardzo często zdarzają się sytuacje, w których w trakcie postępowania przygotowawczego organ ścigania nie udostępnia akt stronie twierdząc, że zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Jednakże, nawet i w takim przypadku, jeżeli został złożony przez oskarżyciela wniosek o zastosowanie tymczasowego arestowania lub o jego przedłużenie, należy (i jest to obowiązek organów ścigania) udostępnić akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do takiego wniosku. Nadto, udostępnienie tych dokumentów ma nastąpić niezwłocznie (art. 156 § 1a k.p.k.). Obrońcy lub podejrzanemu można odmówić wglądu jedynie do zeznań świadków, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej. W takim przypadku prokurator dołącza do wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania, w wyodrębnionym zbiorze dokumentów, dowody z zeznań świadka, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy (art. 250 § 2b k.p.k.).

Powyższe ograniczenia występują jedynie do momentu zakończenia postępowania przygotowawczego. Jeżeli bowiem istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia, pouczając ich o prawie uprzedniego przejrzenia akt w terminie odpowiednim do wagi lub zawiłości sprawy, określonym przez organ procesowy. W celu przejrzenia akt prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej. Termin zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania powinien być tak wyznaczony, aby od daty doręczenia zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni. W czynnościach zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć obrońca.

Jeżeli chodzi o prawo do udziału w poszczególnych czynnościach postępowania przygotowawczego, to niestety należy wskazać, że jest ono również często gwałcone przez organy ścigania. Zgodnie z art. 117 § 1 k.p.k. uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej (a takim uprawnionym jest np. podejrzany oraz jego obrońca) zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności, chyba że ustawa stanowi inaczej. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego. Tymczasem organy ścigania często nie tylko nie zawiadamiają podejrzanych i obrońców o terminach przeprowadzanych czynności postępowania przygotowawczego, ale pomimo tego przeprowadzają je bez ich obecności. Jest to rażące naruszenie przepisów postępowania, które – co należy podkreślić – jest nagminnie popełniane.

Czytaj również: Archiwum porad prawnych - To może Wam się przydać

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Dziennik Zachodni / Wielki Piątek

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na glogow.naszemiasto.pl Nasze Miasto