Prawnik wyjaśnia: Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli o przyjęciu spadku

Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Składa się je przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Zdarza się, że spadkobiercy przed złożeniem oświadczeń spadkowych nie mają wiedzy o stanie majątkowym spadkodawcy. Nie ma bowiem instrumentów prawnych pozwalających na łatwe ustalenie np., czy spadkodawca posiadał zadłużenia w chwili śmierci. Instytucje finansowe działające w oparciu o Prawo bankowe nie udzielają tymczasem informacji o stanie majątkowym spadkodawcy bez wykazania przez osobę zainteresowaną, że znajduje się ona w kręgu stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu, bądź aktem notarialnym spadkobierców. Wobec powyższego nierzadko dochodzi do sytuacji, w których spadkobiercy przyjęli spadek, a następnie powzięli wiedzę o tym, że spadkodawca jest zadłużony. Co w takiej sytuacji zrobić?

Należy sięgnąć po instytucję prawa cywilnego zawartą w art. 1019 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
2. spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Zgodnie z § 3 tego przepisu uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez Sąd.

Spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu, jeżeli błąd dotyczył treści oświadczenia i był istotny. Błąd dotyczący treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może dotyczyć w szczególności osoby spadkodawcy, tytułu powołania do dziedziczenia lub stanu majątku spadkowego. Błąd jest istotny, jeżeli uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia danej treści. Kodeks cywilny nakazuje oceniać błąd według kryteriów zindywidualizowanych, a zarazem obiektywnych. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może nastąpić jedynie przed sądem. Właściwy jest sąd spadku. Jednocześnie spadkobierca zobowiązany jest oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Jeżeli wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia, sąd po przeprowadzeniu rozprawy zmienia z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym przedmiocie.

Błędem prawnie doniosłym nie jest nieznajomość przedmiotu spadku wynikająca z niedołożenia przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego majątku spadkowego. Brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie musi być usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada 2019 r., IV CSK 398/18 Sąd Najwyższy wskazał, że „przy podjęciu decyzji o przyjęciu albo odrzuceniu spadku istotna może być wiedza o całości długów spadkowych i ich rozmiarach, a wiedza jedynie o części z nich - albo możliwość łatwego uzyskania wiedzy o tej części długów - zwłaszcza jeżeli mają one pokrycie w aktywach spadkowych, nie uzasadnia oczekiwania, iż spadkobierca „profilaktycznie” odrzuci spadek albo przyjmie go z dobrodziejstwem inwentarza, ani nie wyklucza możliwości powołania się na błąd w razie późniejszego ujawnienia się innych długów”.

Zobacz też: Wielkie archiwum porad prawnych. To może się Wam przydać