Prawnik wyjaśnia: Skutki zawarcia umowy sprzedaży przez małoletniego

Powszechnym zjawiskiem jest wysyłanie przez rodziców swoich małoletnich dzieci po zakupy np. artykułów spożywczych codziennej potrzeby. Każdy jednak zakup nawet najdrobniejszego przedmiotu, to zawarcie odrębnej umowy sprzedaży regulowanej przez przepisy Kodeksu cywilnego (dalej „k.c.”). Przez umowę sprzedaży należy rozumieć - zgodnie z art. 535 § 1 k.c. - umowę, na mocy której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Czy jednak dokonanie zakupu przez małoletnie dziecko jest prawnie wiążące i dopuszczalne?

Żeby odpowiedzieć na powyższe pytanie należy odwołać się do art. 14 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. Czym jednak jest zdolność prawna i kto ją posiada? Na to pytanie odpowiedź znajdziemy w art. 12 k.c., zgodnie z którym nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Małoletni, którzy ukończyli trzynasty rok życia oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 15 k.c.). Pełną natomiast zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (art. 11 k.c.). Małoletni, którzy nie ukończyli trzynastego roku życia nie posiadają więc zdolności do czynności prawnych w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Czy jednak oznacza to, że nie mogą kupować, a więc zawierać umów sprzedaży? Nie do końca.

Zgodnie bowiem z art. 14 § 2 k.c., gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Co do zasady umowa zawarta przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, a więc np. przez małoletniego, który nie ukończył trzynastu lat, jest nieważna w świetle prawa, jednak nie oznacza to, że nie wywołuje ona żadnych skutków. Jeżeli bowiem umowa taka została wykonana, może powstać np. obowiązek odszkodowania. „Osoba niemająca zdolności do czynności prawnych co do zasady nie może własnym działaniem nabywać praw oraz zaciągać zobowiązań. Zakaz osobistego dokonywania czynności prawnych odnosi się do wszystkich czynności, zarówno jednostronnych, jak i dwustronnych, rozporządzających oraz zobowiązujących, odpłatnych lub pod tytułem darmym. Uzasadnieniem takiego rozwiązania jest potencjalny brak pełnego rozeznania podmiotu niemającego zdolności do czynności prawnych, a przede wszystkim założenie, że w wielu przypadkach nie zdaje on sobie sprawy z konsekwencji składanych oświadczeń woli oraz zachowania innych uczestników” (M. Serwach [w:] Kodeks cywilny..., red. M. Pyziak-Szafnicka, kom. do art. 14, nt 1)

Mowa była jednak o tym, że umowa zawierana przez osobę poniżej lat trzynastu w drobnych sprawach życia codziennego, jeżeli została wykonana, staje się ważna. Pojęcie umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego należy odnieść m.in. do wieku i sytuacji życiowej dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej (np. dziesięcioletnie dziecko mające zamożnych rodziców może kupić luksusowe zabawki). O tym, czy umowa należy do katalogu „drobnych, bieżących spraw życia codziennego”, o którym mowa w art. 14 § 2 k.c., decyduje m.in. wartość przedmiotu umowy, jej typowość w stosunkach społecznych charakterystycznych dla grupy, do której przynależy osoba niezdolna do czynności prawnych (małoletni), nieskomplikowanie procedury zawierania umowy.

Przy spełnieniu powyższych warunków możemy wysyłać nasze dzieci po zakupy np. artykułów spożywczych codziennej potrzeby. Musimy jednak pamiętać, że to na nas spoczywa obowiązek sprawowania nadzoru nad dzieckiem, w tym także pod kątem kontrolowania tego, co dziecko kupuje. Obowiązek nadzoru wynika w tym przypadku z ustawy - art. 95 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten stanowi, iż władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Należy pamiętać, że w przypadku wyrządzenia przez dziecko, nad którym obowiązani jesteśmy sprawować nadzór, szkody w majątku innego podmiotu, jesteśmy obowiązani do jej naprawienia w myśl art. 427 k.c. Przepis ten stanowi, iż kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.

Zobacz również: Porady prawne - To może wam się przydać! Wielkie archiwum porad prawnika