Prawnik wyjaśnia: Przepisy o darowiznach

W życiu codziennym spotykamy się z niezliczonymi darowiznami, które potocznie nazywane są „przepisami”. Darujemy sobie nawzajem drobne upominki z okazji przeróżnych świąt takich jak urodziny, imieniny, Święta Bożego Narodzenia, ukończenie szkoły itp.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

W drodze darowizny dokonujemy również znaczących przesunięć w ramach naszych majątków, jak na przykład przeniesień własności nieruchomości na nasze dzieci, małżonków i innych. Czym jednak jest darowizna w świetle prawa i jak jej dokonać zgodnie z prawem? Darowizna jest niczym innym jak umową cywilnoprawną. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w art. 888 § 1 przez pojęcie darowizny uznaje umowę, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Na mocy umowy darowizny darczyńca zobowiązany jest nie tylko do przeniesienia własności rzeczy, lecz także do jej wydania obdarowanemu. Obdarowany zobowiązany jest do odebrania rzeczy.

Nie wszystkie świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem majątku darczyńcy będą uznawane jednak za darowiznę. I tak, zgodnie z Kodeksem cywilnym nie stanowi darowizny bezpłatne przysporzenie, wynikające z umowy uregulowanej innymi przepisami Kodeksu cywilnego oraz zrzeczenie się się prawa, którego jeszcze nie nabyliśmy, albo które nabyliśmy w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte. Inne przepisy kodeksu regulujące bezpłatne przysporzenia to np. przepisy dotyczące nieodpłatnych umów zlecenia, umów o świadczenie usług, umów nieodpłatnego przechowania. Można również zawrzeć umowę użyczenia, czyli oddania do nieodpłatnego używania, która również nie jest darowizną.

Do tej drugiej kategorii czynności prawnych nie będących darowizną można zaliczyć np. zrzeczenie się dziedziczenia czy odrzucenie spadku. Zgodnie z kodeksem oświadczenie darczyńcy o darowaniu danego przedmiotu na rzecz obdarowanego powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania formy aktu notarialnego staje się ważna w świetle prawa, jeżeli przyrzeczone w oświadczeniu darczyńcy świadczenie zostało spełnione. Nie dotyczy to darowizny nieruchomości, ale o tym napiszę w jednym z kolejnych artykułów.

Darowanie danej rzeczy nie oznacza, że darczyńca jest wolny od roszczeń obdarowanego. Jeżeli bowiem darowana rzecz ma wady, darczyńca ma obowiązek naprawienia szkody, którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił obdarowanego o nich w czasie właściwym. Chodzi tutaj zarówno o wady fizyczne jak i wady prawne. Jednakże, jeżeli obdarowany mógł z łatwością wadę rzeczy zauważyć, wtedy darczyńca nie odpowiada za wyrządzoną w ten sposób szkodę. Darczyńca jest także zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Również na obdarowanym ciążą określone obowiązki związane z umową darowizny. Obdarowany ma obowiązek współdziałania z darczyńcą przy wykonaniu zobowiązania, a w razie zwłoki w odebraniu rzeczy, darczyńca może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody, a także złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. W umowie darowizny darczyńca ma możliwość zobowiązania obdarowanego do oznaczonego przez darczyńcę działania lub zaniechania. Może więc w związku z darowizną wydać obdarowanemu jakieś polecenie, jak na przykład napisania pracy magisterskiej, zdania egzaminu, ożenienia się do pewnego czasu, czy żywienia zwierząt. W takim wypadku darczyńca, który wykonał zobowiązanie, czyli przeniósł na obdarowanego darowaną rzecz, może żądać od obdarowanego wypełnienia polecenia, chyba że polecenie ma na celu wyłącznie przysporzenie korzyści obdarowanego. W takim przypadku darczyńca nie może żądać wypełnienia polecenia.

W przypadku, gdy darczyńca zmarł przed wykonaniem przez obdarowanego polecenia, jego wykonania mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy. Obdarowany może natomiast odmówić wypełnienia polecenia nałożonego na niego przez darczyńcę, jeżeli odmowa jest usprawiedliwiona wskutek istotnej zmiany stosunków. Obdarowany nie w każdym przypadku ma obowiązek wypełnienia polecenia. Może on zwolnić się od niego poprzez wydanie przedmiotu darowizny w naturze, w takim stanie, w jakim przedmiot się znajduje. Jeżeli jednak wypełnienia polecenia żąda organ państwowy, wtedy obdarowany nie może zwolnić się od niego poprzez wydanie rzeczy.

Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze przez niego niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb, albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Po wykonaniu darowizny darczyńca nie może odwołać darowizny, chyba że obdarowany okaże rażącą niewdzięczność darczyńcy. Jeżeli jednak popadnie w niedostatek, wtedy obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może także z tego obowiązku zwolnić się zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Wspomniałem o odwołaniu darowizny już wykonanej w przypadku okazywania przez obdarowanego rażącej niewdzięczności darczyńcy. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia rażącej niewdzięczności osoby obdarowanej.

Należy jednak pod tym pojęciem rozumieć takie zachowanie obdarowanego, które przejawia się w nasilonej złej woli i naganności. Zachowanie takie musi być oceniane w sposób obiektywny jako wysoce niewłaściwe i krzywdzące. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 maja 1997 r., I CKN 93/97 stwierdził, że muszą być to zachowania wykraczające poza zwykłe konflikty życiowe czy rodzinne. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, iż rażąca niewdzięczność zachodzi tylko wtedy, gdy niewłaściwe postępowanie obdarowanego było intencjonalne, świadome i umyślne. Takie ujęcie pojęcia rażącej niewdzięczności oznacza, że nie będą pod nie podpadały krzywdy niezamierzone, wyrządzone przypadkowo, w uniesieniu lub rozdrażnieniu. Należy w tym miejscu dodać, że rażąca niewdzięczność obdarowanego musi być nakierowana na osobę darczyńcy, a także wystąpić już po dokonaniu darowizny.

Darowizna nie może zostać jednak odwołana, nawet w przypadku rażącej niewdzięczność obdarowanego, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Przebaczenie może nastąpić w dowolnej formie. Nie musi być nawet skierowane do obdarowanego. Musi być jednak uzewnętrznione, a więc ujawnione w sposób dostrzegalny dla otoczenia. Przebaczenie nie może zostać odwołane. Nawet, gdy darczyńca w chwili przebaczenia nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie będzie skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny, albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Żeby jednak spadkobiercy darczyńcy mogli odwołać darowiznę, rażąca niewdzięczność musi być nakierowana na osobę darczyńcy, nie natomiast wyłącznie na jego spadkobierców. Co istotne, darowizna nie może zostać odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania darowizny dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Obwarowanie odwołania darowizny krótkim terminem ma na celu skrócenie obciążającej obdarowanego niepewności co do jego sytuacji prawnej. Po upływie roku może on zakładać, że darczyńca nie zamierza wyciągać konsekwencji z jego rażąco niewdzięcznego zachowania. Brak odwołania darowizny przez dłuższy czas, może świadczyć także o tym, że darczyńca nie uznaje naruszenia za dotkliwe, albo że przebacza obdarowanemu. Samo odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA