Prawnik wyjaśnia: Prawa i obowiązki małżonków

Zawierając związek małżeński małżonkowie wstępują w zupełnie nowe role społeczne, które regulowane są również przez przepisy prawa. Zawarcie związku małżeńskiego kreuje dla małżonków zarówno prawa jak i ściśle określone obowiązki. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA

Z powyższych obowiązków małżonków nie zwalnia nawet pozostawanie w rozdzielności majątkowej, czy też prowadzenie dwóch odrębnych gospodarstw domowych na przykład wskutek związanego z pracą pozostawania przez jednego małżonka poza miejscem ich wspólnego zamieszkania. Polski ustawodawca ukształtował model prawny małżeństwa, z którego wynika, że w sferze osobistej małżonkowie winni są sobie szacunek, szczerość, zaufanie, gdyż są to zachowania i postawy sprzyjające harmonii współżycia rodzinnego.

Prawa i obowiązki powstają między małżonkami w momencie zawarcia małżeństwa. Przed tą chwilą nie można naruszyć tych praw ani też nie można nie dopełnić obowiązków. Niemniej jednak w określonych sytuacjach brak ujawnienia przy zawarciu małżeństwa albo po tej chwili określonych informacji małżonkowi takich jak na przykład o poddaniu się operacji zmiany płci lub aborcji, odbyciu kary pozbawienia wolności, utrzymywaniu stosunków płciowych z innymi osobami, skłonnościach homoseksualnych, może być podstawą naruszenia obowiązku lojalności między małżonkami i może wpływać na ustanie między nimi wspólnego pożycia. Prawa i obowiązki małżonków ustają w przypadku separacji lub rozwodu. Jednakże w przypadku separacji, jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy. Prawa i obowiązki istniejące pomiędzy małżonkami mają zazwyczaj charakter wzajemny.

Małżonek, który żąda określonego zachowania od drugiego małżonka, ma więc również obowiązek tożsamego zachowania względem tego małżonka. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wymienia wszystkich zachowań, jakie małżonkowie powinni podejmować względem siebie. Wynika z tego, że niedopełnienie także innych zachowań, niewskazanych wprost w Kodeksie, może mieć wpływ na uznanie winy jednego z małżonków w rozkładzie pożycia.

Nie ma jednego wzorcowego modelu rodziny i sam ustawodawca nie zakłada jego istnienia. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego stanowiska nie przekreśla jednak założenia że każdy z małżonków posiada odmienną funkcję. Funkcje te tkwią głęboko w ich biologicznych uwarunkowaniach.

Do zadań związanych z macierzyństwem i wychowaniem dzieci predestynowane są przede wszystkim kobiety. Nie uniemożliwia to jednak przyjęcia przez małżonków modelu małżeństwa, zgodnie z którym dziećmi będzie zajmować się jedynie mężczyzna. Kodeks rodzinny i opiekuńczy zrównuje pracę w gospodarstwie domowym oraz opiekę nad dziećmi z pracą zarobkową podejmowaną poza domem. Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny. W przypadku braku porozumienia pomiędzy nimi, każdy z nich ma prawo zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

Małżonkowie mają swobodę decydowania o swoich sprawach osobistych oraz samodzielnego decydowania o sprawach rodziny, jeżeli są to sprawy nieistotne w rozumieniu Kodeksu. W sprawach istotnych małżonkowie mają obowiązek współdziałania. Zasada ta wynika z równouprawnienia małżonków. Małżonkowie oczywiście mogą dobrowolnie ustalić pomiędzy sobą, że o określonym zakresie spraw istotnych dla rodziny rozstrzygać będzie tylko jedno z nich, a drugie będzie podejmowało decyzje w innym zakresie spraw. Zwykle będzie to związane z wiedzą lub zainteresowaniami małżonków. Na przykład mąż z reguły będzie miał decydujący wpływ na wybór samochodu, a żona na wybór lekarza dla dzieci lub ich wyżywienie. Takie porozumienia nie uniemożliwiają jednak żadnemu z małżonków zwrócenia się do sądu o rozstrzygnięcie danej sprawy.

Sąd może przy rozstrzyganiu o istotnych sprawach rodziny brać pod uwagę ustalenia poczynione dobrowolnie między małżonkami. Powinno to jednak mieć miejsce jedynie w zakresie, w jakim przemawiałoby za tym dobro rodziny. Podział kompetencji do załatwiania określonych spraw między małżonkami nie znosi natomiast obowiązku informowania się o sposobie ich załatwienia, jeżeli sprawy te zostały określone przez samych małżonków jako ważne. To, jakie sprawy uznawane powinny być za istotne nie zostało zdefiniowane w Kodeksie. Przyjmuje się jednak, że sprawami istotnymi mogą być zarówno sprawy majątkowe takie jak na przykład nabycie mieszkania, jak i sprawy niemajątkowe jak na przykład wybór imienia dla dziecka.

Za sprawy istotne nie uznaje się tzw. spraw bieżących, na przykład dotyczących wyżywienia każdego z małżonków, czy zakupu zwykłych przedmiotów urządzenia domowego. Sąd nie może rozstrzygnąć istotnych dla obojga małżonków spraw o charakterze tak ściśle osobistym, że interwencja sądu w nie byłaby niemożliwa, bądź naruszałaby konstytucyjnie chronione wolności i prawa tego małżonka, a także mogłaby prowadzić do ujemnych dla małżeństwa następstw. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 maja 1972 r. II CZ 105/72 stwierdził, że określenie przez małżonków kwestii związanych z miejscem zamieszkania rodziny lub jednego z małżonków jest istotną sprawą rodziny.

Istotną sprawą rodziny jest więc decyzja dotycząca dłuższego wyjazdu małżonka za granicę w związku z podjęciem tam pracy zarobkowej. Jednakże pomimo tego, że kwestia wyjazdu za granicę w celach zarobkowych jest uznawana za kwestię istotną, to nie może ona podlegać ocenie i decyzji sądu. Sąd nie może bowiem zastępować decyzji małżonka, które mogłyby doprowadzić do rozpadu małżeństwa. Od decyzji sądu nie może również zależeć to, czy dana osoba będzie miała możliwość wyjazdu za granicę, czy też będzie jej pozbawiona. Ponadto sąd nie może uniemożliwić jednemu z małżonków opuszczenia kraju, gdyż byłoby to naruszenie przyznanej temu małżonkowi konstytucyjnie gwarantowanej wolności poruszania się i trudno wyobrazić sobie cywilnoprawne środki egzekucji mające doprowadzić do wyegzekwowania takiej decyzji sądu.

Dlatego też chociaż decyzja jednego z małżonków co do dłuższego wyjazdu za granicę jest istotna dla samych małżonków, to jednak nie jest istotna w rozumieniu art. 24 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a więc nie może podjąć jej za małżonków sąd.

Małżonkowie zobowiązani są również, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Jeżeli natomiast prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny.

Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego. W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.

Źródło:
- ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy,
- Wierciński Jacek (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz.

STRONA INTERNETOWA ADWOKATA KAMILA GROSSA