Prawnik wyjaśnia: Opieka naprzemienna nad dziećmi

Coraz częściej Klienci pytają mnie, w szczególności przy okazji spraw rozwodowych, o możliwość ustanowienia przez sąd tzw. opieki naprzemiennej nad małoletnimi dziećmi. Wielu słyszało ten termin, jednak mało kto wie na czym to polega oraz z jakich przepisów prawa wynika. Ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. poz. 1062) wprowadzono do prawa rodzinnego tzw. naprzemienną opiekę nad dzieckiem. Polega ona na tym, że małoletnie dziecko podlegające władzy rodzicielskiej obojga rodziców - po ich rozwodzie - przebywa u nich naprzemiennie przez podobne okresy i podlega wtedy ich opiece. Wspólne sprawowanie władzy, w oznaczonych z góry, podobnych okresach, zapewnia rodzicom równy kontakt z dzieckiem i pozwala na zbliżony wpływ na jego wychowanie.

Zgodnie z art. 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi w zacytowanym powyżej przepisie o władzy rodzicielskiej, a nie o opiece, a tym bardziej opiece naprzemiennej. Termin „opiekun” odnajdziemy dopiero w Tytule III Dziale I Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a mianowicie w art. 145 § 1, zgodnie z którym opiekę ustanawia sąd opiekuńczy dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w Kodeksie, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód. Zgodnie z art. 155 § 1 opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką, przy czym podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów dotyczących opieki.

Opieka nie stanowi instytucji prawa rodzinnego, ale instytucję osobowego prawa cywilnego. Zakres uprawnień opiekuna w szerokim zakresie pokrywa się z prawami rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska. Istotnym jest, że dziecko nie może jednocześnie podlegać władzy rodzicielskiej i opiece. Potrzeba ustanowienia opieki powstaje wtedy, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani. Brak jest podstaw do ustanowienia opiekuna w sytuacji, gdy chociaż jednemu z rodziców przysługuje władza rodzicielska. Można więc uznać, że termin „opieka naprzemienna” jest dość niefortunny, albowiem odnosi się do opieki wykonywanej przez rodziców małoletniego dziecka, podczas gdy opieka w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może być wykonywana jedynie przez opiekuna ustanowionego przez sąd, którym nie jest rodzic dziecka, któremu przysługuje władza rodzicielska. W dodatku opiekę naprzemienną mogą wykonywać rodzice, którym przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej.

Aby wyjaśnić, czym jest opieka naprzemienna warto odwołać się do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 3 lipca 2019 r., II Sa/Rz 432/19, LEX nr 2733734, w którym wskazano, że ustawodawca wyjaśnił pojęcie „opieki naprzemiennej” w art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, wskazując, że chodzi tu o opiekę sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach. Przez opiekę naprzemienną należy rozumieć opiekę sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, nie uzależniając takiej opieki od określenia, że dziecko będzie miało dwa miejsca zamieszkania. Dla zaistnienia opieki naprzemiennej nie ma znaczenia określenie miejsca zamieszkania przy jednym z rodziców. Ustalenie miejsca pobytu dziecka jest konsekwencją normy zawartej w art. 28 k.c., który stanowi, że można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci nie zawiera definicji opieki naprzemiennej, a skoro definicji tej nie zawierają również przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, konieczne jest sięgnięcie do regulacji zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego, w tym do art. 59822, w którym jest mowa o „orzeczeniu, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach”. Z uwagi na zasadę jednolitości systemu prawa, regulację tę należy odnieść do pojęcia opieki naprzemiennej, zastosowanego w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. W związku z tym - opieka naprzemienna obydwojga rodziców wynika z określenia w orzeczeniu sądu, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. Dodać przy tym należało, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, w tym art. 7562 § 2, w sposób nie budzący wątpliwości, odróżniają „ustalenie, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach” od „uregulowania sposobu kontaktów z dzieckiem”. Powoduje to, że nie może być wątpliwości, iż uregulowanie sposobu kontaktów z dzieckiem nie może być utożsamiane z wprowadzeniem opieki naprzemiennej, wynikającym z określenia w orzeczeniu sądu, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach.

Warto również wskazać na treść wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 grudnia 2017 r., I OSK 1378/17, LEX nr 2461331, w którym wskazano, że błędne jest stanowisko, że tylko wówczas dziecko jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych, zgodnie z orzeczeniem sądu, jeżeli zwrot „opieka naprzemienna” znajduje się wprost w sentencji orzeczenia sądu. Dowodem co do zaistnienia opieki naprzemiennej nie musi być dowód urzędowy - w szczególności w postaci odpisu orzeczenia sądu powszechnego bądź protokołu rozprawy z utrwaloną w nim ugodą, zawartą przed sądem opiekuńczym. Istotne jest, by opieka naprzemienna obojga rozwiedzionych rodziców była „zgodna z orzeczeniem sądu” - zatem nie może zaistnieć wbrew orzeczeniu sądu powszechnego (np. pozbawiającego ubiegającego się o świadczenie wychowawcze władzy rodzicielskiej bądź ustanawiającego zakaz kontaktów tego rodzica z małoletnim dzieckiem).

Szukasz porad na inne tematy prawne? Sprawdź nasze archiwum POD TYM LINKIEM.Znajdziesz tam o wiele więcej materiałów.