Prawnik wyjaśnia: Kara umowna i przepisy z nią związane

W życiu codziennym spotykamy się nieustannie z zawieraniem umów cywilnoprawnych. Na przykład idąc do sklepu na zakupy zawieramy umowy sprzedaży. Często są to umowy zawierane ustnie. Gdy jednak chodzi o poważniejsze zlecenia takie jak np. umowa na wybudowanie domu, czy umowa na wykonanie usług coraz częściej zabezpieczamy się poprzez zachowanie pisemnej formy umowy. Zgodnie z Kodeksem cywilnym strona umowy, która jej nie wykonuje, obowiązana jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi.

Oprócz ogólnych przepisów dotyczących odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, strony mogą zabezpieczyć się również dodatkowo poprzez zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Zgodnie z art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „k.c.”) można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Co ważne - dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej

W przypadku zastrzeżenia w umowie kary umownej, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Ponadto w razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika (art. 480 § 1 k.c.) oraz niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 477 § 1 k.c.).

Praktyka pokazuje, że kary umowne zastrzegane przez strony w umowach cywilnoprawnych są często wygórowane i nie odpowiadają zakresowi niewykonanej przez jedną ze stron lub wykonanej nienależycie umowy. Co w takiej sytuacji może zrobić druga strona takiej umowy? W takim przypadku, jeżeli druga strona umowy dochodzi zapłaty całej określonej w umowie kary, strona która nie wykonała w całości umowy lub wykonała ją nienależycie powinna podnieść zarzut w zakresie miarkowania przez sąd wysokości kary umownej.

Należy pamiętać, że wysokość kary, nawet standardowo ustalana w określonych stosunkach prawnych, powinna być w związku z żądaniem miarkowania odniesiona do indywidualnych uwarunkowań danego przypadku, wpływających na rozstrzygnięcie, czy kara umowna w określonej wysokości jest „rażąco wygórowana” w rozumieniu art. 484 § 2 k.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2020 r., IV CSK 574/19, LEX nr 3081791). Zastrzeżenie kary umownej nie powinno bowiem prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela, zaś przewidziane w art. 484 § 2 k.c. miarkowanie kary umownej ma przeciwdziałać dysproporcjom między wysokością zastrzeżonej kary umownej a godnym ochrony interesem wierzyciela (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 marca 2020 r., V AGa 117/19, LEX nr 3029854). Stąd należy przyjąć, że o tym, że kara umowna jest rażąco wygórowana, mogą decydować także okoliczności związane ze stosunkiem cywilnoprawnym łączącym strony. Art. 484 § 2 k.c. celowo nie definiuje pojęcia rażącego wygórowania kary umownej, zapewniając możliwość elastycznego stosowania instytucji miarkowania kary umownej uwzględniając konkretne okoliczności sprawy. Sąd miarkując karę

umowną powinien mieć na względzie podstawowe funkcje kary umownej, jakimi są funkcja stymulująca wykonanie zobowiązania, funkcja represyjna w postaci sankcji za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy oraz funkcja kompensacyjna, polegająca na naprawieniu szkody, jeżeli wierzyciel ją poniósł bez konieczności precyzyjnego wyliczania jej wysokości, co zapewnia zdecydowanie szybszą i łatwiejszą realizację dochodzonego uprawnienia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20 lutego 2020 r., I AGa 97/19, LEX nr 3030032).

Chcesz więcej porad prawnych? Zobacz Porady prawne - To może wam się przydać! Wielkie archiwum porad prawnika