Prawnik wyjaśnia: Czy można odziedziczyć długi alimentacyjne?

Zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „k.c.”) prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego. Jeżeli w dacie śmierci spadkodawcy istniało określone zobowiązanie, to przechodzi ono na spadkobiercę. Do masy spadkowej wchodzą jedynie długi istniejące, które powstały za życia spadkodawcy. Z datą otwarcia spadku spadkobiercy wstępują w sytuację prawną zmarłego, czyli w przypadku istniejącego długu stają się dłużnikami. Z datą śmierci spadkodawcy jego dług, staje się długiem spadkobiercy. Co do zasady więc spadkobiercy dziedziczą długi spadkodawcy.

Jednakże zgodnie z art. 922 § 2 k.c. nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Przepis ten nie określa pojęcia ścisłego związku praw i obowiązków z osobą zmarłego, a zatem poszukiwanie ścisłego związku z osobą zmarłego może opierać się nie tylko na wyraźnym uregulowaniu prawnym, określającym czas trwania prawa nie dłużej niż do końca życia osoby uprawnionej, ale może wynikać również z samej natury stosunku prawnego, którego stroną był zmarły. Ścisły związek praw i obowiązków z osobą zmarłego może mieć różnorodny charakter.

W szczególności związek ten może mieć charakter ekonomiczny, gdy dane prawo służy zaspokojeniu osobistych potrzeb osoby uprawnionej. Ścisły związek prawa lub obowiązku z osobą spadkodawcy może wynikać także ze szczególnego zaufania łączącego strony stosunku prawnego lub szczególnych osobistych właściwości zobowiązanego (w stosunkach prawnych, których wykonanie zależy od osobistych przymiotów strony). Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego mogą wynikać również z więzi o charakterze rodzinnym.

Nie należą do spadku prawa mające na celu zaspokojenie ściśle indywidualnego ekonomicznego interesu podmiotu uprawnionego lub których treść zależna jest od osobistych potrzeb uprawnionego. Śmierć osoby uprawnionej skutkuje zniknięciem interesu, któremu prawo to miałoby służyć. Do praw tych należy m.in. prawo do żądania alimentów i odpowiadający mu obowiązek alimentacyjny po stronie zobowiązanego. Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego, natomiast śmierć zobowiązanego z tytułu alimentów może doprowadzić do uaktualnienia się tego obowiązku po stronie zobowiązanych w dalszej kolejności.

Zgodnie bowiem z art. 132 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej „k.r.o.”) obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Zgodnie z art. 129 § 1 i 2 k.r.o. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Zgodnie z art. 139 k.r.o. obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego. Należy jednak pamiętać, że raty alimentacyjne, które zostały prawomocnie zasądzone i stały się wymagalne, należą do spadku po uprawnionym, a na spadkobierców zobowiązanego przechodzi obowiązek zapłaty zasądzonych rat alimentacyjnych, które stały się wymagalne za życia uprawnionego. Potwierdził to Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 15 lipca 1965 r., III CO 36/65, OSNC 1966/3/37, w której stwierdził, iż „raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone, należą do spadku po uprawnionym”.

W tym miejscu należy odnieść się także do ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. Nr 1, poz. 7, z późn. zm.). Zgodnie z art. 28 ust. 3 tej ustawy, w przypadku śmierci dłużnika alimentacyjnego wygasają z mocy prawa należności z tytułu świadczeń z funduszu alimentacyjnego wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, należności powstałe z tytułu zaliczek alimentacyjnych wypłaconych osobie uprawnionej na podstawie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, a także należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałe z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym.

W związku z powyższym w przypadku śmierci dłużnika alimentacyjnego wygasa obowiązek zwrotu należności zmarłego dłużnika wobec Skarbu Państwa z tytułu: wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, wypłaconej zaliczki alimentacyjnej oraz należności likwidatora funduszu alimentacyjnego powstałe z tytułu świadczeń alimentacyjnych wypłaconych na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym.

Natomiast zaległości alimentacyjne dłużnika wobec osób, na rzecz których zobowiązany był do alimentacji, narosłe do dnia śmierci dłużnika wchodzą w skład spadku jako długi spadkowe (art. 922 Kodeksu cywilnego).