Nadleśnictwo Oleśnica Śląska - Ciekawostki Przyrodnicze

Artykuł sponsorowany
Kąkol polny (Agrostemma githago).JPG
Kąkol polny (Agrostemma githago).JPG fot. Piotr Gorzelak
Nadleśnictwo Oleśnica Śląska w obecnych granicach zostało utworzone 01.01.1982 r., z połączenia Nadleśnictwa Grochowo i Oleśnica. Powierzchnia nadleśnictwa wg stanu na 01.01.2013 r. wynosi 26 728,46 ha, w tym powierzchnia leśna 26 129,41 ha. Nadleśnictwo podzielone jest na 4 obręby leśne: Grochowo, Twardogóra, Goszcz, Oleśnica. W skład wymienionych obrębów wchodzą 22 leśnictwa oraz Szkółka Zespolona w Grochowej.

Jest ono największym nadleśnictwem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. Roczny etat cięć to ponad 127 tys. m3 drewna do pozyskania.
Nadleśnictwo Oleśnica Śląska zatrudnia około 100 osób, a prace z zakresu gospodarki leśnej wykonywane są przez zakłady usług leśnych zatrudniające łącznie około 300 osób. Nadleśnictwo sprzedaje drewno dla 150 klientów z Dolnego Śląska, Górnego Śląska, Małopolski, Podkarpacia oraz niewielkie ilości do Niemiec. W drewno opałowe zaopatruje się miejscowa ludność.

Nadleśnictwo obejmuje swym zasięgiem 5 powiatów: oleśnicki, milicki, trzebnicki, wrocławski oraz Miasto Wrocław. Terytorialnie lasy Nadleśnictwa Oleśnica Śląska położone są w kierunku północ – południe pomiędzy Bierutowem a Trzebnicą oraz w kierunku zachód – wschód pomiędzy Wrocławiem a Gaszowicami. Najbardziej oddalone od siebie skrajne punkty zasięgu terytorialnego nadleśnictwa położone są w odległości 51 km (w linii prostej). Większość powierzchni leśnych zgrupowana jest w kompleksie stworzonym przez Gminy Twardogóra, Dobroszyce, Oleśnica.

Głównymi gatunkami lasotwórczymi są sosna i dąb z domieszką brzozy i olszy na siedliskach boru świeżego mieszanego i lasu świeżego mieszanego.

Formy ochrony przyrody

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku ustanowiła następujące formy ochrony przyrody:
- parki narodowe
- rezerwaty przyrody
- parki krajobrazowe
- obszary chronionego krajobrazu
- obszary Natura 2000
- pomniki przyrody
- stanowiska dokumentacyjne
- użytki ekologiczne
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
- ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

REZERWAT PRZYRODY

Na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwo zlokalizowany jest jeden rezerwat przyrody, jeden park krajobrazowy, 28 pomników przyrody, 9 obszarów sieci Natura 2000, 5 użytków ekologicznych. Ponadto w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa zainwentaryzowano 75 chronionych i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych oraz 17 chronionych gatunków mszaków, 10 gatunków porostów i grzybów wielkoowocnikowych objętych ochroną prawną. 34 gatunki ssaków, ponad 200 gatunków ptaków, w tym gatunki wymagające ochrony strefowej, 13 gatunków chronionych płazów, 7 gatunków gadów, 8 gatunków chronionych i cennych gatunków ryb smoczkoustych, a także 41 zagrożonych gatunków bezkręgowców.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Oleśnica Śląska znajduje się rezerwat przyrody „Torfowisko koło Grabowna”, znajduję się on w leśnictwie Dąbrowa i zajmuje powierzchnie 4,22 ha. Rezerwat został powołany 11 sierpnia 1980 roku. Celem rezerwatu jest zachowanie torfowiska o interesującej roślinności. Rodzaj rezerwatu ustalono jako torfowiskowy a ze względu na dominujący przedmiot ochrony rezerwat zalicza się do typu florystycznego i podtypu roślin zielnych i krzewinek. Przedmiotem ochrony jest: bobrek trójlistkowy, bagno zwyczajne, barwinek, bluszcz, wełnianka szerokolistna, groszek błotny, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko.

PARK KRAJOBRAZOWY

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Oleśnica Śląska znajduje się fragment parku krajobrazowego „Dolina Baryczy”. Został on powołany 2 października 2000 roku. Celem powołania Parku było zachowanie doliny Baryczy wraz z łąkami, starorzeczami i terenami podmokłymi oraz zachowanie stawów i innych zbiorników wodnych, będących siedliskami chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Cała powierzchnia parku wynosi 87 040 tys. ha z czego 1 101 ha przypada na Nadleśnictwo Oleśnica Śląska.

POMNIK PRZYRODY

Na terenie Nadleśnictwa Oleśnica Śląska znajduję się 28 pomników przyrody i są to: 24 pojedyncze okazy dębu szypułkowego oraz 2 grupy drzew tego gatunku, a także pojedyncze okazy modrzewia japońskiego i buka zwyczajnego.

SIEĆ NATURA 2000

W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Oleśnica Śląska jest 9 obszarów sieci Natura 2000: 8 obszarów mających znaczenie dla wspólnoty europejskiej oraz jeden obszar specjalnej ochrony ptaków. Obszary mające znaczenie dla wspólnoty są to:
1. „Grądy w dolinie Odry”
2. „Ostoja nad Baryczą”
3. „Stawy w Borowej”
4. „Obszar Znaczący dla Wspólnoty – Bierutów”
5. „Kumaki Dobrej”
6. „Lasy Grędzińskie”

7. „Dolina Oleśnicy i potoku Boguszyckiego”
8. „Leśne Stawki koło Goszcza”

Obszar specjalnej ochrony ptaków – „Dolina Baryczy”

UŻYTKI EKOLOGICZNE

Użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
Na terenie zarządzanym przez Nadleśnictwa Oleśnica Śląska znajduje się 5 użytków ekologicznych są to:
1. „Las Boguszycki” o pow. 70,27 ha
2. „Olsy Sokołowickie” o pow. 86,10 ha
3. „Olsy Spalickie” o pow. 4,95 ha
4. „Leśne stawki koło Goszcza” o pow. 55,31 ha
5. „Polana Grochowska” o pow. 54,33 ha
Poza gruntami zarządzanymi przez nadleśnictwo został utworzony w 2004 roku użytek ekologiczny „Mokradła Boguszyckie” o pow. 36,30 ha

OCHRONA STREFOWA PTAKÓW

Na terenie Nadleśnictwa Oleśnica Śląska zlokalizowanych jest 5 stref ochronnych gniazdowania orła bielika. Występuje tendencja zwiększania się ilości tych gniazd. Są one pod stałą obserwacją pracowników nadleśnictwa i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

OCHRONA GATUNKOWA ZWIERZĄT

W Nadleśnictwie Oleśnica Śląska stwierdzono występowanie 340 gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową lub zagrożonych w skali europy, kraju i regionu dolnego śląska, w tym 33 gatunki ssaków (w tym 17 gatunków nietoperzy) 219 gatunków ptaków (w tym gatunki wymagające ochrony strefowej), 13 gatunków płazów i 6 gatunków gadów, 8 gatunków ryb smoczkoustych oraz 41 gatunków bezkręgowców (w tym 3 gatunki saproksyliczne). Oprócz gatunków chronionych w nadleśnictwie występują gatunki pospolitych zwierząt łownych, należą do nich: jeleń europejski, sarna, daniel, dzik, lis, kuna leśna i kuna domowa, borsuk, zając szarak. Stwierdzono też występowanie gatunków obcych dla naszej rodzimej fauny takich jak: jenot, norka amerykańska i szop pracz.

EDUKACJA EKOLOGICZNA

Na terenie nad. Oleśnica Śląska znajdują się 4 ścieżki ekologiczne na których prowadzone
są zajęcia przyrodniczo-leśne dla dzieci i młodzieży z okolicznych miejscowości. Działania edukacyjne prowadzone są w miejscach odpowiednio przygotowanych, w której skład wchodzą:
Ścieżka przyrodnicza „Pro Natura” w Borowej, na terenie leśnictwa Nieciszów o długości 1500 metrów - położona między stawami, prowadzi groblami i drogami leśnymi obsadzonymi licznymi drzewami o charakterze pomnikowym.

Ścieżka dydaktyczna przy Kąciku Edukacyjnym „Dąbrówka” na terenie leśnictwa Dąbrowa – położona na Wzgórzach Twardogórskich. Całkowita długość ścieżki wynosi 1700 metrów, częściowo pokrywa się ona z czerwonym szlakiem rowerowym biegnącym z Twardogóry. Ścieżka została zaprojektowana w postaci koła wzdłuż istniejących dróg i ścieżek leśnych
a na jej trasie znajduję się 11 przystanków dydaktycznych opisujących problematykę gospodarki leśnej.

Ścieżka edukacyjna „Storczyk” na terenie leśnictwa Grochowo – położona na Wzgórzach Trzebnickich, całkowita długość ścieżki wynosi 1500 metrów. Częściowo przebiega przez teren szkółki leśnej. Szczególnie polecaną formą edukacji są wycieczki rowerowe. Czas potrzebny na przejazd trasy wynosi 1,5 godziny. Na trasie znajduję się 13 przystanków dydaktycznych opisujących fragmenty drzewostanu.

Ścieżka edukacyjna „Torfowisko koło Grabowna” - udostępnia do zwiedzania północną część rezerwatu, o powierzchni 1,40 ha. Ścieżka prowadzi skrajem rezerwatu na długości 600 metrów, znajduje się tu 6 przystanków opisujących fragmenty rezerwatu.

Wyżej wymienione ścieżki edukacyjne średnio rocznie odwiedza od 2,5 do 3 tysięcy dzieci
i młodzieży dla których prowadzone są zajęcia z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej.

Zielono mi czyli kilka słów o roślinach

Rośliny rosną wszędzie – to truizm lecz jednocześnie głęboka prawda, określająca nam rośliny jako grupę niesamowicie zróżnicowaną i przystosowaną do wzrostu w skrajnie różnych warunkach. Jeżeli rozejrzymy się wokół, dominującym kolorem, który zobaczymy będzie zieleń. Nawet mieszkańcy miast, wydawałoby się betonowych pustyń, mają w swoim otoczeniu zielone trawniki, parki, skwery czy klomby z kwiatami różnych gatunków – pewne gatunki traw potrafią nawet przebić powierzchnię asfaltu. Czy tego chcemy, czy nie, rośliny otaczają nas czy mieszkamy na wsi, czy w mieście, czy jesteśmy aktywni i spędzamy dużo czasu na łonie przyrody, czy wolimy wolny czas przeznaczyć na oglądanie telewizji. Świat roślin jest bardzo bogaty zarówno w gatunki jak i kolory czy kształty i może nas zauroczyć i zaskoczyć już za progiem naszego domu – wystarczy tylko wyjść…najlepiej do lasu.

Ze względów czysto edukacyjnych zajmiemy się tylko ograniczoną grupą gatunków pojawiających się na terenie Nadleśnictwa Oleśnica Śląska, będą to gatunki roślin chronionych i zagrożonych wyginięciem, których poznanie może przyczynić się do ich lepszej ochrony i zmniejszyć ryzyko wyginięcia.
Na początek trochę liczb – na terenie naszego nadleśnictwa występuje ok. 150 gatunków roślin chronionych oraz zagrożonych wyginięciem, należących do różnych grup systematycznych. Piszę „około”, ponieważ cały czas odnajdujemy nowe, nieznane do tej pory z naszego terenu, gatunki. Są to zarówno porosty (czyli właściwie grzyby lichenizowane, jak powiedzieli by lichenolodzy) jak i paprotniki czy rośliny kwiatowe. Na Dolnym Śląsku 640 gatunków roślin zagrożonych jest wyginięciem – stanowi to blisko 34% flory naszego województwa. Flora Polski to ok. 2500 gatunków roślin naczyniowych, 1500 gatunków porostów i 900 gatunków mszaków.

W Nadleśnictwie Oleśnica Śląska występują zarówno pospolicie rosnące i znane prawie każdemu rośliny chronione, jak również prawdziwe „perełki”, znane np. tylko z kilku stanowisk w Polsce – mamy gatunki które rozpoznamy już na pierwszy rzut oka jak i możliwe do rozpoznania tylko przez specjalistów. Najpospolitszym gatunkiem prawnie chronionym i jednocześnie gatunkiem w ogóle nie zauważanym przez użytkowników lasu jest mech rokietnik pospolity. Możemy natknąć się na jego darnie w każdym borze sosnowym i mieszanym – można stwierdzić z 99-procentową pewnością, że każdy, kto wybiera się na wycieczkę do lasu, na ten mech nadepnie. Nie musimy jednak mieć wyrzutów sumienia z tego powodu – nie szkodzi to rokietnikowi, dopóki nie wyrywamy go z podłoża. Innym z gatunków znajdujących się pod częściową ochroną i znanym chyba wszystkim jest konwalia majowa – związana z mieszanymi borami sosnowo-dębowymi ale również występująca na żyźniejszych siedliskach grądów czyli lasów liściastych złożonych z dębów, grabów i innych drzew liściastych. Konwalia jest rośliną trującą i leczniczą, zawierającą glikozydy nasercowe.

W średniowieczu konwalię nazywano Lilium convalium, czyli lilią z doliny (łąc. convallis – głęboka dolina). Kolejną rośliną, która występuje na terenie Nadleśnictwa Oleśnica Śląska i jest absolutną rzadkością, jest obuwik pospolity. Niestety obuwik pospolity jest tylko z nazwy – na Dolnym Śląsku występuje on tylko na 7 stanowiskach odnotowanych po 2009 roku, w tym na jedynym niżowym, w Nadleśnictwie Oleśnica Śląska, niedaleko wsi Zbytowa. Z tym stanowiskiem obuwika związana jest historia sięgająca okresu przedwojennego – ostatnie dane odnośnie obuwika na tym terenie podawał niemiecki botanik Schalow w 1933 roku. W roku 2010 wrocławskim naukowcom z Uniwersytetu Wrocławskiego udało się odnaleźć obuwiki opisywane przez Schalowa.

Było to bardzo niespodziewane odkrycie, niemniej od tego czasu stanowisko podlega corocznemu monitoringowi i szczegółowym badaniom genetycznym. Obuwik to chyba najpiękniejszy storczyk we florze Polski, związany z żyznymi lasami liściastymi, zarówno dębowymi jak i bukowymi. Posiada pułapkowe kwiaty, do których wpadają owady zwabione ich barwą i zapachem. Ciekawostką jest, że nasiona obuwika mogą wykiełkować tylko w obecności grzyba Hizoctonia repens. Zakwita dopiero po 16 latach od wykiełkowania. Łacińska nazwa obuwika (Cypripedium calceolus) odnosi się , podobnie jak polska, do kształtu kwiatu (łac. calceolus – trzewik, pantofelek).

Ciekawym gatunkiem, nie związanym bezpośrednio z lasami ale występującym w nadleśnictwie na trzech stanowiskach, jest kąkol polny. Jest to pospolity do niedawna chwast upraw rolnych, który w bardzo szybkim tempie znika z pól i z tego względu umieszczony został na liście roślin zagrożonych Dolnego Śląska. Pochodzi on z północnej części obszaru śródziemnomorskiego, skąd zawlekany z ziarnem rozprzestrzenił się po całej Europie jeszcze w średniowieczu. Zawiera dużą ilość saponin, które są szkodliwe dla ludzi i zwierząt domowych. Z kąkolem było związanych wiele obrzędów kultywowanych na dawnej polskiej wsi, mających zapobiec jego występowaniu. Był jednocześnie używany w średniowieczu do przemywania egzem i niewielkich ran, a w Rosji z nasion kąkolu pędzono wódkę.

Wszyscy (lub prawie wszyscy) wiedzą, że owadożerną rośliną rosnącą w Polsce jest rosiczka – i jest to prawda, nie jest to jednak jedyna roślina, która „poluje” na owady w naszym kraju. Gatunkiem, który również oddaje się temu procederowi, skandalicznemu z punktu widzenia owadów, jest występujący koło Grabowna Wielkiego pływacz drobny. Roślina ta, za pomocą pęcherzyków umieszczonych w liściach zanurzonych w wodzie, chwyta owady, uzupełniając swoją, ubogą w azot, dietę. A że występuje zwykle w wodach torfowisk wysokich i przejściowych, gdzie azot jest towarem deficytowym, oddaje się tej czynności z namiętnością. Kwitnie na żółto, jej grzbieciste kwiaty wystają ponad lustro wody między kwietniem a sierpniem.

Odrębną i bardzo ciekawą grupą, o której wspominałem na wstępie, są porosty. Jako ścisły związek dwóch różnych grup organizmów – glonów i grzybów – porosty stworzyły nową i unikalną jakość w przyrodzie. Występują zarówno w lasach na glebie, korze drzew, kamieniach śródpolnych, głazach narzutowych jak i na metalowych częściach maszyn, kamiennych parapetach domów czy dachówkach. Mogą być zarówno wskaźnikiem czystości powietrza jak i wskaźnikiem upływającego czasu, mogą rozmnażać się na wiele różnych sposobów czy wreszcie zawierają substancje, błędnie nazywane „kwasami” (choć i kwasy się pośród nich znajdują), które mają właściwości bakteriobójcze i allelopatyczne.

Jednym z porostów występujących w Nadleśnictwie Oleśnica Śląska, który jest gatunkiem chronionym i zagrożonym wyginięciem jednocześnie, jest brodaczka zwyczajna. Ma ona kształt wiotkiej, zwisającej z gałęzi brody barwy zielonkawej i długości kilkunastu centymetrów. Jest wskaźnikiem czystego powietrza, nie zanieczyszczonego przez tlenki siarki – w VII-stopniowej skali porostowej, gdzie I stopień to pustynia porostowa z silnie zanieczyszczonym powietrzem, gdzie porostów właściwie brak, a stopień VII to strefa normalnej wegetacji z czystym powietrzem, brodaczka jest wskaźnikiem VI stopnia.

Wszyscy od czasu do czasu przeglądamy się w lustrze (panie chyba nawet częściej niż panowie) – w świecie roślin także istnieje gatunek „pięknisia”, który to lubi, a w dodatku rośnie już wyposażony w lusterko. Jest to niepozorna paproć, o nazwie trudnej do wymówienia nawet dla Polaka – nasięźrzał pospolity. U paproci tej lusterkiem jest liść, zaś przegląda się w nim jej kłos zarodnionośny. Łacińska nazwa gatunku (Ophioglossum vulgatum) odnosi się do tegoż kłosa, który ma kształt języka węża (z łac. ophis – wąż, glossa – język). W dawnych czasach, kiedy łąki kosiło się jeszcze zwykłą kosą, panny, aby mieć powodzenie u chłopców, musiały udać się nago (!) na łąkę i zerwać tam nasięźrzała. Ech, kiedyś to były widoki…
Wszystkie te gatunki roślin oraz wiele innych, o równie ciekawej biologii i ekologii możemy zaobserwować w lasach Nadleśnictwa Oleśnica Ślaska. Prowadząc gospodarkę leśną staramy się dbać o każdą sferę systemu ekologicznego, jakim jest las. Pracujemy w lesie ale i uczymy się z wielkiej księgi przyrody, jak dbać o każdy składnik środowiska. Ważnym elementem przyrody, który chronimy, jest szata roślinna – zachęcam do poznawania tego fascynującego świata, który jest na wyciągnięcie ręki.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na olesnica.naszemiasto.pl Nasze Miasto