Prawnik wyjaśnia: Czy sąd może nadzwyczajnie złagodzić zakaz prowadzenia pojazdów?

W Internecie można znaleźć wiele artykułów na temat sposobów obrony w przypadku popełnienia wykroczenia polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym po użyciu alkoholu. Pojawiają się teorie, zgodnie z którymi w takim przypadku sąd może nadzwyczajnie złagodzić zakaz prowadzenia pojazdów w ten sposób, że orzec jego krótszy okres obowiązywania. Klienci coraz częściej zgłaszają się z problemem napisania wniosku o „skrócenie zakazu prowadzenia pojazdów” w takich przypadkach. Należy zatem sprostować nieprawdziwe informacje pojawiające się w Internecie.

Zgodnie z art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń, kto znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 50 złotych. Tej samej karze podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż mechaniczny. Natomiast, kto znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż mechaniczny, podlega karze aresztu do 14 dni albo karze grzywny.

Przepis art. 87 § 3 Kodeksu wykroczeń stanowi, iż w razie popełnienia wykroczenia polegającego na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie po użyciu alkoholu, orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów. W razie popełnienia dwóch kolejnych opisanych powyżej wykroczeń sąd może (ale nie musi) orzec zakaz prowadzenia pojazdów innych niż mechaniczne. Art. 87 § 3 Kodeksu wykroczeń ustanawia więc obowiązek po stronie sądu orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów. Zakaz ten jest środkiem karnym. Środki karne zostały wymienione w art. 28 § 1 Kodeksu wykroczeń, a są nimi: zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób, inne środki karne określone przez ustawę. Zgodnie z art. 28 § 2 Kodeksu wykroczeń środki karne można orzec, jeżeli są one przewidziane w przepisie szczególnym, a orzeka się je, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. Takim przepisem szczególnym jest właśnie art. 87 § 3 Kodeksu wykroczeń. W artykułach umieszczanych coraz liczniej w Internecie, o których była mowa na samym początku, autorzy jako podstawę do skrócenia okresu zakazu prowadzenia pojazdów wobec sprawcy wykroczenia z art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń, wskazują treść art. 39 § 1 Kodeksu wykroczeń.

Zgodnie z tym przepisem, w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można - biorąc pod uwagę charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy - zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego. Nadzwyczajne złagodzenie polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju. W razie odstąpienia od wymierzenia kary można zastosować do sprawcy środek oddziaływania społecznego, mający na celu przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub naprawienie wyrządzonej krzywdy, polegający zwłaszcza na przeproszeniu pokrzywdzonego, uroczystym zapewnieniu niepopełniania więcej takiego czynu albo zobowiązania sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego. Sąd na podstawie art. 39 § 1 Kodeksu wykroczeń nie może jednak złagodzić nadzwyczajnie zakazu prowadzenia pojazdów, tzn. nie może skrócić jego okresu obowiązywania.

Powyższe potwierdza Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 9 stycznia 2012 r., V KK 332/11 wskazał, iż: „przepis art. 39 § 1 i 2 k.w. przewiduje zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia wyłącznie do kary. Odnosi się on do katalogu kar zamieszczonych w art. 18 k.w., a nie do środków karnych wymienionych w art. 28 § 1 k.w. stanowiących wyodrębnioną od kar instytucję prawną, orzekanych fakultatywnie lub obligatoryjnie, gdy ustawa z 1971 r. - Kodeks wykroczeń tak stanowi”. Podobnie w wyroku z dnia 26 września 2001 r., IV KKN 219/01 Sąd Najwyższy orzekł, iż: „przepisy art. 39 § 1 i 2 k.w. przewidują możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nie środka karnego. Instytucja ta odnosi się wyłącznie do kar określonych w art. 18 k.w. Nie ma natomiast podstawy prawnej do wymierzenia środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów na czas krótszy od 6 miesięcy (art. 29 § 1 k.w.), jeśli w ogóle dochodzi do jego orzeczenia”. Najdobitniej zostało to jednak wskazane w wyroku Sądu Najwyższego z tego samego dnia, jednak o innej sygnaturze: IV KKN 201/01: „przepisy art. 39 § 1 i 2 k.w. przewidują możliwość nadzwyczajnego złagodzenia jedynie kary, a nie środka karnego, jakim jest zakaz prowadzenia pojazdów”. Sąd może natomiast odstąpić od wymierzenia środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mimo stwierdzenia popełnienia wykroczenia z art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń. Może to uczynić jedynie w wypadkach stwierdzenia przez sąd zasługujących na szczególne uwzględnienie okoliczności czynu lub właściwości i warunków osobistych sprawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1992 r., II KRN 121/92).

W takim przypadku należy rozważyć zaistnienie szczególnych okoliczności czynu lub właściwości i warunków osobistych sprawcy w świetle wszystkich okoliczności konkretnego indywidualnego zdarzenia. Nie ma bowiem podstaw ku temu, aby założyć, że instytucja przewidziana w art. 39 Kodeksu wykroczeń nastawiona jest na wykroczenia popełnione z winy nieumyślnej lub, iż zastosowanie przewidzianych w tym przepisie dobrodziejstw uwarunkowane jest skruchą sprawcy z powodu popełnionego czynu. W orzecznictwie wskazuje się dodatkowo, że ewentualne odstąpienie od orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów traktowanego jako kara dodatkowa połączone powinno być z równoczesnym odstąpieniem od wymierzenia kary zasadniczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1994 r., III KRN 181/94). Należy jednak wskazać, że istnieją także orzeczenia, które pozwalają na odstąpienie od wymierzenia tylko kary dodatkowej (środka karnego) (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1996 r., V KKN 83/96).